Ρεβέκκα: Ανάμεσα στην αγάπη και την
ελευθερία, τι θα διάλεγες;
Ρόζμαρι: Την ελευθερία.
«Εργαζόμενα κορίτσια» (Φρανκ Μακ Γκίνες)
«Η γυναίκα είναι το πρώτο ανθρώπινο ον που έπεσε στη δουλειά και έγινε δούλα πριν υπάρξει ακόμα δούλος» Φ. Α. Μπέμπελ [1889,Γυναίκα και Σοσιαλισμός. Ο Φ. Α. Μπέμπελ έλαβε μέρος στην ίδρυση της Πρώτης και στη συγκρότηση της Δεύτερης Διεθνούς. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, φοβούμενος μια διάσπαση του κόμματος, γλιστρούσε όλο και περισσότερο σε παραχωρήσεις στο ρεφορμισμό. Αυτό δεν εμποδίζει να θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους αρχηγούς της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας.]
«Η άμεση, φυσική, αναγκαία σχέση της μιας ανθρώπινης ύπαρξης προς την άλλη, είναι η σχέση του άντρα προς τη γυναίκα. Στη φυσική της ειδολογική σχέση, η σχέση του ανθρώπου προς τη φύση είναι άμεσα η σχέση του προς τον άνθρωπο, όπως η σχέση του προς τον άνθρωπο είναι άμεσα η σχέση του προς τη φύση, προς τη δική του φυσική κατάσταση. Έτσι η σχέση αυτή αποκαλύπτει με μια αισθητή μορφή, υποβαθμισμένη σε ένα ευδιάκριτο γεγονός, την έκταση στην οποία η ανθρώπινη ουσία έχει γίνει φύση για τον άνθρωπο, ή η φύση ανθρώπινη ουσία. Από τη σχέση αυτή μπορεί να εκτιμηθεί ολόκληρο το επίπεδο της ανάπτυξης του ανθρώπου. Βλέπει κανείς από το χαρακτήρα της σχέσης αυτής πόσο ο άνθρωπος σαν ειδολογική ύπαρξη, σαν άνθρωπος, έγινε ο εαυτός του και κατανόησε τον εαυτό του. Η σχέση του άντρα προς τη γυναίκα είναι η πιο φυσική σχέση μιας ανθρώπινης ύπαρξης προς μια άλλη. Δείχνει δηλαδή σε ποιο βαθμό η φυσική συμπεριφορά του ανθρώπου έχει γίνει ανθρώπινη και σε ποιο βαθμό η ανθρώπινη ουσία έγινε φυσική ουσία, πόσο η ανθρώπινη φύση του έγινε φύση. Δείχνει επίσης σε ποιο βαθμό οι ανάγκες του ανθρώπου έγιναν ανθρώπινες ανάγκες και κατά συνέπεια σε ποιο βαθμό το άλλο άτομο, σαν ανθρώπινη ύπαρξη, του έγινε ανάγκη και σε ποια έκταση στη βαθύτερη ατομική του ύπαρξη είναι ταυτόχρονα και κοινοτική ύπαρξη.» [Κ. Μαρξ, Οικονομικά και Φιλοσοφικά χειρόγραφα 1844,σ.124-5]
Άνθρωπος κατ’ εξοχήν βιολογικό ον. → Βιολογική σχέση ανθρώπου προς αλλήλους και προς την υπόλοιπη φύση. (Ζήτημα επιβίωσης)
Εργαλεία-ατομική ιδιοκτησία-μετασχηματισμός της φύσης. → Διαχωρισμός ανθρώπου από τη φύση. Ταξική κοινωνία. Σχέσεις εκμετάλλευσης.(Διάλυση προηγούμενων συλλογικών δεσμών φυσικής προέλευσης)
Κοινωνική ιδιοκτησία μέσων παραγωγής. → Αποκατάσταση της σχέσης ανθρώπου-φύσης. Συλλογικοί δεσμοί ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Στην πρωτόγονη κοινωνία επικρατεί η ιδιοποίηση έτοιμων προϊόντων από τη φύση(συλλέκτης).Οι συλλογικές σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων έχουν ως στόχο την επιβίωση και την ικανοποίηση των βιολογικών αναγκών. Σ’ αυτές περιλαμβάνεται και η ανάγκη της αναπαραγωγής. Οπότε, η σχέση των δύο φύλων είναι κατ’ εξοχήν βιολογική. Η εμφάνιση της ατομικής ιδιοκτησίας αντανακλά στις σχέσεις άνδρα-γυναίκας. Η ανάγκη καθορισμού κληρονόμων γεννά το κληρονομικό δίκαιο, η εφαρμογή του οποίου απαιτεί τον προσδιορισμό της καταγωγής. Όσο η απόδειξη της πατρότητας είναι αδύνατη, η μητρότητα είναι η μόνη αναμφισβήτητη. Επομένως, η καταγωγή προσδιορίζεται μόνο μέσω της μητέρας, γεγονός που οδηγεί στην κυριαρχία του μητρικού δικαίου. Η γυναίκα σε αυτή τη φάση της ανθρώπινης ιστορίας κατέχει σημαντική θέση τόσο στη δημόσια ζωή όσο και στη μυθολογία και στη θρησκεία. ”Η γυναίκα όχι μόνο θεοποιήθηκε πριν τον άνδρα στις πρωτόγονες θρησκείες της Αιγύπτου, Ελλάδας, Ασίας και των Ινδιών αλλά αποτέλεσε και πηγή έμπνευσης για την τέχνη.”(Lafarge, Woman question)
Με την αύξηση του καταμερισμού εργασίας και επομένως και του μεγέθους της ατομικής ιδιοκτησίας(πλούτου) αρχίζει σταδιακά το πέρασμα στη φεουδαρχία. Η διαδικασία παραγωγής κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ευνοεί τον άνδρα ο οποίος υπερτερεί σε δραστηριότητα. Εφόσον λοιπόν ο άνδρας είναι αυτός που παράγει και συσσωρεύει τον πλούτο, συνέπεια είναι η απαίτησή του να κληρονομείται από τους άμεσους συγγενείς του(παιδιά-αδέρφια).Έτσι, ανατρέπεται ο υπολογισμός της καταγωγής από τη γυναικεία γραμμή και το μητρικό κληρονομικό δίκαιο και εφαρμόζεται η ανδρική γραμμή καταγωγής και το πατρικό κληρονομικό δίκαιο. «Η ανατροπή της μητριαρχίας ήταν η κοσμοϊστορική ήττα του γυναικείου φύλου. Ο άντρας πήρε το πηδάλιο και στο σπίτι, η γυναίκα ταπεινώθηκε, υποδουλώθηκε, έγινε σκλάβα των ορέξεων του και απλό εργαλείο για την παραγωγή παιδιών. Την ταπεινωμένη αυτή θέση της γυναίκας, όπως προβάλλει ανοιχτά, ιδίως στους Έλληνες της ηρωικής και ακόμα περισσότερο της κλασσικής εποχής, σιγά σιγά την ωραιοποίησαν υποκριτικά και ακόμα που και που της έδωσαν πιο απαλή μορφή, καθόλου όμως δεν την κατάργησαν.»(Φ. Ένγκελς)
Χαρακτηριστικό της νέας μορφής (πατριαρχικής) οικογένειας δεν είναι, πλέον, η πολυγαμία αλλά η οργάνωση ενός αριθμού ελεύθερων και ανελεύθερων προσώπων κάτω από την πατρική εξουσία του αρχηγού της οικογένειας. Γίνεται λοιπόν το πέρασμα στη μονογαμία, η οποία έχει από την πρώτη στιγμή ειδικό χαρακτήρα, εφόσον σκοπός της είναι να κατοχυρώνεται το αδιαφιλονίκητο της πατρότητας, είναι δηλαδή μονογαμία μόνο για τη γυναίκα, όχι όμως και για τον άνδρα. Η γυναίκα λοιπόν υποβαθμίζεται σε απλή παραγωγό κληρονόμων και αντιμετωπίζεται ακόμη και ως «εμπόρευμα»(βλ. θεσμό πρώτης νύχτας). Βλέπουμε λοιπόν πως «η πρώτη ταξική αντίθεση που εμφανίζεται στην ιστορία συμπίπτει με την ανάπτυξη του ανταγωνισμού του άνδρα και της γυναίκας στη μονογαμία, και η πρώτη ταξική καταπίεση με την καταπίεση του γυναικείου φύλου από το ανδρικό.»(Φ. Ένγκελς)
Στη μονογαμία, όπως και σε κάθε θεσμό που γεννιέται και αναπτύσσεται στα πλαίσια μιας ταξικής κοινωνίας, παρατηρούνται αντιθέσεις και αντιφάσεις. Οι δύο βασικές αντιθέσεις της είναι ο εταιρισμός(πορνεία) και η μοιχεία. Με την εμφάνιση της μισθωτής εργασίας εμφανίζεται και η επαγγελματική πορνεία των γυναικών(πλάι στη αναγκαστική έκδοση της δούλας).Η παραμελημένη και σεξουαλικά καταπιεσμένη γυναίκα οδηγείται στη μοιχεία. Η νέα πραγματικότητα για τη γυναίκα αντικατοπτρίζεται και στις νέες θρησκείες που εμφανίστηκαν.
Ο Χριστιανισμός στη διδασκαλία του έδειξε την ίδια περιφρόνηση για τη γυναίκα με τις ανατολικές θρησκείες. Ήδη στα πρώτα χριστιανικά κείμενα(Παλαιά Διαθήκη)η γυναίκα αναφέρεται ως αντικείμενο. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι 10 Εντολές απευθύνονται στον άνδρα και μόνο σε μία απ’ αυτές αναφέρεται η γυναίκα τοποθετούμενη στην ίδια κατηγορία με τους δούλους, τα οικιακά αντικείμενα και τα ζώα. Η σεξουαλική συνεύρεση άνδρα-γυναίκας θεωρείται αμάρτημα(εφόσον κάθε επιθυμία της σάρκας είναι κατακριτέα) γεγονός που οδηγεί στον ασκητισμό και την απομόνωση, και στη καθιέρωση του εκκλησιαστικού μυστηρίου του γάμου.
Ο αστικός μετασχηματισμός της κοινωνίας απαιτούσε την ελεύθερη ανάπτυξη όλων των κοινωνικών δυνάμεων (συμπεριλαμβανομένων των γυναικών) προς όφελος των συμφερόντων της αστικής τάξης. Αυτό οδήγησε στην είσοδο και συμμετοχή της γυναίκας στην παραγωγική διαδικασία και στην «παραχώρηση» σ’ αυτή δικαιωμάτων όπως της εκπαίδευσης. Το γυναικείο ζήτημα αποκτά λοιπόν πιο ξεκάθαρα ταξικά χαρακτηριστικά από ότι στις άλλες περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας. Η θέση λοιπόν της γυναίκας και η σχέση των δύο φύλων πρέπει να εξεταστεί στις διαφορετικές τάξεις της καπιταλιστικής κοινωνίας. Ως κυρίαρχη μορφή οικογένειας παραμένει η μονογαμία, η οποία όμως διαφοροποιείται σε σχέση με την τάξη. Η οικογένεια του προλετάριου δεν είναι πλέον η κλασική μονογαμική οικογένεια, εφόσον λείπει η ατομική ιδιοκτησία, δεν είναι απαραίτητη η διατήρηση και κληροδότησή της, οπότε και παύει να επιβάλλεται η κυριαρχία του άνδρα. Ο σεξουαλικός έρωτας για τη γυναίκα γίνεται και μπορεί να γίνει πραγματικός κανόνας στις καταπιεζόμενες τάξεις. Σχετικά με την αστική τάξη, ο γάμος εξακολουθεί να στηρίζεται σε οικονομικούς όρους. Οι αντιθέσεις της μονογαμίας(πορνεία-μοιχεία) γίνονται πιο αισθητές εδώ.
Με την εξέλιξη του καπιταλισμού παρατηρείται σταδιακά είσοδος της γυναίκας σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής(τέχνη, εκπαίδευση, πολιτική ,εμπόριο, επιστήμη κ.λ.π.)και νομική κατοχύρωση κάποιων δικαιωμάτων της, χωρίς ωστόσο να εξαλείφεται η εκμετάλλευση και καταπίεσή της.
Στη σύγχρονη κοινωνία, οι γυναίκες περιλαμβάνονται στις κοινωνικές ομάδες που πλήττονται εντονότερα από τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις. Αρχικά, πλήττεται άμεσα από την ανεργία,
ενώ καλείται να προσαρμοστεί στα πρότυπα που υπαγορεύονται από τον αστικό τρόπο ζωής(lifestyle).Οι κοινωνικές αντιθέσεις και αντιφάσεις αντανακλούν και στη σχέση των δύο φύλων.
«Ανάμεσα στα πολλαπλά σοβαρά καθήκοντα που βαρύνουν την εργατική τάξη στην επίθεση της για τη δημιουργία του μέλλοντος, είναι επίσης αναμφισβήτητο το καθήκον της δημιουργίας υγιέστερων και αγαθότερων σχέσεων μεταξύ των φύλων»(Α. Κολοντάι)
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σχέση των δύο φύλων εξαρτάται άμεσα από τις σχέσεις παραγωγής και την κατοχή των μέσων παραγωγής. Η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και η μετατροπή των μέσων παραγωγής σε κοινωνική ιδιοκτησία ,θα δώσει άλλα χαρακτηριστικά στη σχέση άνδρα γυναίκας.(Ο επιβεβλημένος “γάμος” δεν υφίσταται πλέον.)
Το πέρασμα άρα στην κομμουνιστική κοινωνία θα αποκαταστήσει τη σχέση των δύο φύλων, αφού οδηγεί στην αποκατάσταση της σχέσης του ανθρώπου προς τη φύση και προς αλλήλους.
Σύμφωνα με τον Β. Α. Βαζιούλιν, οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων αναπτύσσονται με ελικοειδή τρόπο. Η ανάπτυξη προχώρησε από τους συλλογικούς δεσμούς φυσικής προέλευσης προς τη διάλυση αυτών και τη διαμόρφωση δεσμών μεμονωμένων ατόμων ενοποιημένων απ’ το γεγονός ότι οι υπόλοιποι προβάλλουν για το άτομο μόνο ως μέσο για την υποστήριξη της δικής του ύπαρξης, και από αυτούς τους δεσμούς στους αυθεντικά κοινωνικούς των ανθρώπων ως προσωπικοτήτων.
♀Κατά πόσο αυτή η ελικοειδής εξέλιξη ισχύει και για τη σχέση των δύο φύλων;
♀Τι χαρακτηρίζει τις σχέσεις των δυο φύλων στη σύγχρονη κοινωνία;
♀”Η μητριαρχία ανοίγει και κλείνει την πορεία των ανθρώπινων πραγμάτων. ” Μπαχόφεν ;
♀Πώς διαφοροποιείται το γυναικείο ζήτημα σχετικά με τις διαφορετικές τάξεις(βλ. φεουδαρχία);
♀Ποια η μορφή του γυναικείου ζητήματος στο σοσιαλισμό στην ΕΣΣΔ;
♀Κριτική στο κίνημα του φεμινισμού
«Όλο και περισσότερο κατανοητό στις γυναίκες –προλετάριες ,ότι η πολιτική ή νομοθετική ισότητα(αίτημα των φεμινιστριών) δεν μπορεί να λύσει το ¨γυναικείο ζήτημα¨. Εφόσον είναι αναγκασμένες να πουλούν την εργατική τους δύναμη, να υπομένουν τον καπιταλισμό, δεν μπορούν να υπάρχουν ως ανεξάρτητα-ελεύθερα άτομα, ως γυναίκες ,σύζυγοι , μητέρες.»( Α.Κολοντάι,The social basis of women’s question)
«Η ίδια η αρχή της ισότητας αντιμετωπίζεται από τις γυναίκες σύμφωνα με την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν .Γυναίκες της (μεγαλο)αστικής τάξης που ζημιώνονται από την ανισοκατανομή της οικογενειακής περιουσίας, ενδιαφέρονται για την άρση των αντίστοιχων νόμων του αστικού δικαίου. Γυναίκες της(μεσο)αστικής τάξης εξισώνουν την ισότητα με την ¨ελευθερία της δουλειάς¨»(Α.Κολοντάι)
Μ.Μπογράκου-Ε.Δήμα,
Θεσσαλονίκη 2004
