Έφυγε ο μεγάλος στοχαστής Β.Α. Βαζιούλιν

Αναδημοσίευση από: Book capacitor

(Αν και το blog έχει κλείσει, λόγο του τραγικού γεγονότος του θανάτου του Β.Α. Βαζιούλιν έπρεπε να βγει το παρακάτω κείμενο)

  Την Κυριακή 8 Ιανουαρίου στις 18.00 απεβίωσε στο 51ου νοσοκομείου της Μόσχας ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20^ου αιώνα, ο Βίκτορ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν (Μόσχα 1932 - 2012). Ο Βαζιούλιν υπήρξε ένας άνθρωπος του οποίου όλη η ζωή και το έργο του ήταν αφιερωμένα στον πιο σημαντικό σκοπό της ιστορίας, σε αυτόν που δίνει νόημα ζωής  και σε μας, που εμπνέει και συγκινεί τους ανθρώπους του δικού μας κόσμου: στην υπόθεση του κομμουνισμού.

 Η δυτική αριστερή σκέψη έχει αποκτήσει μια στρεβλή εικόνα για το τι εστί σοβιετικός μαρξισμός. Νομίζει, λανθασμένα, ότι ο σοβιετικός μαρξισμός αποτελείται από τα απλοποιημένα βιβλία που έβγαιναν αποκλειστικά για προπαγανδιστικούς σκοπούς στη δύση. Τουναντίον, η Σοβιετική Ένωση είχε μεγάλη παράδοση μελέτης και ανάπτυξης του μαρξισμού. Αξίζουν προσοχής πολλοί ερευνητές όπως οι φιλόσοφοι Ροζεντάλ, Ιλιένκοφ, Μανκόφσκι, Βαζιούλιν, οι ψυχολόγοι Βιγκότσκι, Ρούμπινστεϊν, Λούρια, Λεόντιεφ, ο μηχανικός Γλουσκόφ, οι παιδαγωγοί Μακάρενκο, Σουχομλίνσκι και πολλοί άλλοι. Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν τα παραπάνω ονόματα, αν όμως διάβαζαν έστω και ένα έργο τους θα καταλάβαιναν το βάθος της δουλειάς που γινόταν σε αυτήν την χώρα, καθώς και τις τεράστιες δυνατότητες της μαρξιστικής κοσμοθεώρησης.

  Ιδιαιτέρως η μαρξιστική φιλοσοφία έχει να παρουσιάσει σημαντικά αποτελέσματα σε θέματα όπου ο δυτικός μαρξισμός ελάχιστα κατάφερε τον 20^ο αιώνα. Η διερεύνηση της διαλεκτικής της επιστημονικής νόησης, οι κοινωνικοί και πολιτισμικοί όροι της ανάπτυξης τέθηκαν στο επίκεντρο της ανάλυσης της επιστημονικής γνώσης. Μεγάλη συμβολή είχε ένα ιδιόμορφο ρεύμα ερευνητών που αναπτύχθηκε από τα τέλη του Β’ παγκοσμίου πολέμου μέχρι το τέλος της ΕΣΣΔ πάνω στην προβληματική της μεθοδολογίας του κεφαλαίου του Μαρξ.

  Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός πως οι έρευνες πάνω σε αυτό το ζήτημα έγιναν σε αυτήν την χώρα. Σε αντίθεση με την δύση, όπου η ανάγνωση του έργου του Μαρξ έχει σαν κύριο σκοπό την κατανόηση της κίνησης της κεφαλαιοκρατίας, στην Σοβιετική Ένωση το ενδιαφέρον στράφηκε αλλού. Με βάση τις αντιφάσεις της τότε κοινωνίας το επίκεντρο δόθηκε στην κατανόηση του τρόπου σκέψης του Μαρξ, για την καλύτερη και βαθύτερη κατανόηση της σύγχρονης κοινωνίας και της διαδικασίας μετάβασης στον κομμουνισμό. Σημαντική ήταν οι συμβολή των Μ.Μ Ρόζενταλ, Ζ.Μ. Ορούντζιεφ, Ε.Β. Ιλιέκνοφ και Λ.Α. Μανκόφσκι, όπου ο καθένας πρόσφερε πολλά σε αυτό το μεγάλο ερευνητικό έργο. Η πιο ανεπτυγμένη όμως μελέτη ανήκει στον Βίκτορ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν.

  Ο εν λόγο καθηγητής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας (του μεγαλύτερου πανεπιστημίου της σοβιετίας) ξεκίνησε την μελέτη αυτή αρχικά διαμέσου της διπλωματικής του εργασίας στο 5^ο έτος σπουδών, με θέμα το ζήτημα της «απλούστατης σχέσης» στο πρώτο κεφάλαιο του «Κεφαλαίου» του Μαρξ. Ύστερα στην διδακτορική του διατριβή ασχολήθηκε με τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ ιστορικού και λογικού, στα οικονομικά έργα των κλασικών του μαρξισμού. Ως καθηγητής πλέον θα ολοκληρώσει το 1964 (και δημοσιεύτηκε το 1968) το κεφαλαιώδους σημασίας έργο (και δυστυχώς ακόμα αμετάφραστο στα ελληνικά) «Η λογική του «Κεφαλαίου» του Κ. Μαρξ». Η κατανόηση της μεθοδολογίας του «Κεφαλαίου» στην καθολική της μορφή, έδωσε την δυνατότητα στον Βαζιούλιν για να αναπτύξει  την μεθοδολογία και την κοινωνική θεωρία του μαρξισμού. Με την πλέον ανεπτυγμένη μέθοδο στην διάθεση του, προσπάθησε να μελετήσει την πολιτική οικονομία του σοσιαλισμού. Γρήγορα, όμως, κατανόησε πως αυτό το έργο είναι αδύνατο να ολοκληρωθεί αν δεν κατανοηθεί η εξέλιξη του τρόπου παραγωγής σε ολόκληρη την ιστορία. Αυτό διότι ο σοσιαλισμός δεν «κληρονομεί» μονάχα τις αντιφάσεις της κεφαλαιοκρατίας σε μετασχηματισμένη μορφή, αλλά τις αντιφάσεις ολόκληρης της προϊστορίας της ανθρωπότητας. Έτσι, λοιπόν, μελετώντας την ιστορία της ανθρωπότητας κατόρθωσε να αναπτύξει την μαρξιστική αντίληψη της ιστορικής εξέλιξης, με το δεύτερο σημαντικό του έργο, την «Λογική της Ιστορίας». Το παραπάνω βιβλίο είναι αποτέλεσμα της γενίκευσης των νέων δεδομένων των ιστορικών επιστημών της εποχής, αλλά και της αξιοποίησης των αποτελεσμάτων της έρευνας πάνω στη μεθοδολογία του Μαρξ. Αυτό το βιβλίο, που έχει εκδοθεί στην Ελλάδα από τα Ελληνικά Γράμματα (2004), εντάσσεται στην κατηγορία των βιβλίων αυτών που η ανθρωπότητα έχει την τύχη να βγάζει μια φορά ανά αιώνα.

  Είναι αδύνατο να εξηγήσουμε σε αυτό το κείμενο λεπτομερώς, τα σημεία στα οποία ο Βαζιούλιν ξεπερνάει τον ιστορικό υλισμό, θα γίνει όμως μια μικρή αναφορά σε μερικά  κύρια  σημεία. 1) Η μελέτη της σχέσης βιολογικού -κοινωνικού. 2.) Η πλέον ανεπτυγμένη μελέτη των μορφών συνείδησης. 3) Η μελέτη, όχι μονάχα του πως η βάση επιδρά στο εποικοδόμημα, αλλά και η αντίστροφη επενέργεια. 4) Σε αντίθεση με τον ιστορικό υλισμό, που μελετάει την σχέση παραγωγικών δυνάμεων – σχέσης παραγωγής, ως ίδια σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό, μελετάται η ίδια η ανάπτυξη αυτής της σχέσης (ιδιαίτερα σημαντική παρατήρηση, ιδιαίτερα για την πρακτική μετάβαση στον κομμουνισμό. Πχ. Στον κομμουνισμό δεν υπάρχει σχέση παραγωγικών δυνάμεων – σχέση παραγωγής. Αυτή έχει αρθεί, καθώς δεν έχουμε πλέον σχέσεις παραγωγής, δηλαδή διαχωρισμό της εργασίας με βάση το αποτέλεσμα της παραγωγής, και έχουμε πλέον παραγωγικές δυνάμεις – σχέσεις εργασίας). 5) Μελέτη της αλληλοδιαδοχής και εξέλιξης από τον ένα κοινωνικό- οικονομικό σχηματισμό στον άλλο (σε αντίθεση από μια απλή ταξινόμηση από την οποία υποφέρουν οι επίγονοι του Μαρξ). 6) Δυνατότητες πρόγνωσης των γενικών χαρακτηριστικών της πλέον ώριμης κοινωνίας, δηλαδή της κομμουνιστικής κοινωνίας.

  Όσον αφορά την πολιτική του δραστηριότητα, οι πιο σημαντικές στιγμές ήταν η δριμύτατη κριτική που άσκησε ο Βαζιούλιν στον «ανεπτυγμένο σοσιαλισμό» της Μπρεζνιεφικής περιόδου, η υπεράσπιση του κομμουνισμού, στην δίκη απαγόρευσης του κομμουνισμού στην Ρωσία, καθώς και η πρόβλεψη και προειδοποίηση από τα μέσα της δεκαετίας του 70 ότι στα μέσα της δεκαετίας του 80, θα κριθεί το μέλλον του σοσιαλισμού. Αυτή η πρόβλεψη έγινε διαμέσου της μελέτης της πολιτικής οικονομίας και της κατανόησης των αντιφάσεων που θα προέκυπταν την δεκαετία του 80, η μελέτη της σκέψης και συμπεριφοράς των- τότε- φοιτητών του πανεπιστημίου Λομονόσοφ (από το οποίο παραδοσιακά έβγαινε ο διοικητικός μηχανισμός της ΕΣΣΔ) καθώς και η μελέτη, του πως θα μπορούσε αυτή η γενιά να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που θα προκύψουν, όταν αναλάβει την διοίκηση της χώρας. Την περσινή χρονιά έκανε την πρόβλεψη ότι, στις αρχές του 2020 θα έχουμε «εστίες φωτιάς» ενάντια στην κεφαλαιοκρατία σε πολλά σημεία του πλανήτη. Δεν γνωρίζω τον τρόπο που έκανε αυτήν την πρόβλεψη, όμως πράγματι, αν ακολουθήσουμε την προηγούμενη μέθοδο και δούμε την εξέλιξη της κρίσης της κεφαλαιοκρατίας σε συνδυασμό με το μεγάλο πληθυσμό που  εκπαιδεύεται σήμερα στα κινήματα ανά τον κόσμο, μπορούμε να θεωρούμε όντως, ισχυρά πιθανή την εν λόγω εξέλιξη.

  Ο Βαζιούλιν παρά το σημαντικό θεωρητικό του έργο δεν κατάφερε να έχει την αναγνώριση που του αξίζει. Ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους είναι ότι παρόλο που το βιβλίο «Λογική της Ιστορίας» είχε ολοκληρωθεί το 1978, δεν μπόρεσε να το εκδώσει. Αυτό οφείλεται μάλλον  στην κριτική του στον «ανεπτυγμένο σοσιαλισμό» του Μπρέζνιεφ. Εκδόθηκε τελικά το 1988, δηλαδή την περίοδο της Περεστρόικα. Σε μια τέτοια περίοδο, δηλαδή σε περίοδο νίκης της αντεπανάστασης, ελάχιστο ενδιαφέρον υπάρχει για την ανάγνωση της ανάπτυξης της επαναστατικής θεωρίας. Παράλληλα, όπως έχει αναφερθεί παραπάνω, οι σοβιετικοί στοχαστές ελάχιστα γνωστοί ήταν στην δύση. Μέχρι και σήμερα οι Ρώσοι ερευνητές πολύ σπάνια γράφουν στα αγγλικά και όμοια, σπάνια μεταφράζονται τα έργα τους. Επίσης, ελάχιστα γνωρίζουν την ευρωπαϊκή και αμερικάνικη σκέψη, στην Ρωσία.  Έτσι, είναι σήμερα γνωστός στην Ρωσία,  και χάρη στην συμβολή του Ελληνικού τμήματος της ομάδας Λογική της Ιστορίας, έχει μια αναγνωσιμότητα στην Ελλάδα.

 

  Είναι εντυπωσιακή η παρακμή που γνωρίζει η κεφαλαιοκρατία τις τελευταίες δεκαετίες. Ας δούμε μια πτυχή, μελετώντας την κίνηση της σκέψης και ας αναλογιστούμε πόσους σημαντικούς στοχαστές σε πολλά πεδία είχε την δυνατότητα να βγάλει η αστική τάξη τον 18^ο και 19^ο αιώνα (Καντ, Φίχτε, Χέγκελ, Ρουσσώ, Βολταίρος, Ντιντερό, Λοκ, Χιουμ, Βέμπερ, Δαρβίνος, Φρόυντ και πολλοί άλλοι) , καθώς και στις αρχές του 20^ου αιώνα. Δεν θα βρούμε ούτε έναν αντίστοιχο αυτών των στοχαστών, από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα μέχρι σήμερα. Ούτε η «δυτική αριστερά» κατάφερε να έχει κάτι αντίστοιχο. Στοχαστές, όμως, όπως ο Ιλιένκοφ και ο Βαζιούλιν στην ΕΣΣΔ, ήταν τέτοιου επιπέδου. Από αυτήν την άποψη, ο χαμός του Βίκτορα Βαζιούλιν είναι ένα πάρα πολύ θλιβερό γεγονός.

  Ο Βαζιούλιν υπέφερε από γλαύκωμα τα τελευταία περίπου δέκα χρόνια. Ο ίδιος μελέτησε και ανάπτυξε μια μέθοδο (συνδέοντας την σύγχρονη ιατρική με τον ορθολογικό πυρήνα της κλασσικής ινδικής και κινέζικης ιατρικής), η οποία κατάφερε να αντιμετωπίζει την αρρώστια αποτελεσματικά. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως, ενώ είχε τυφλωθεί λόγο του γλαυκώματος, διαμέσου μια πολύπλοκης μεθόδου, κατάφερε σε σύντομο χρονικό διάστημα να βλέπει ξανά. Το 2012 φαίνεται πως δεν τα κατάφερε τελικά, και έχασε την μάχη με τον θάνατο.

  Είχα την τύχη να συμμετέχω σε μια τηλεδιάσκεψη μαζί με τον Βαζιούλιν και είναι η μοναδική φορά που τον άκουσα ζωντανά. Προσπαθήσαμε να τον φέρουμε στην Ελλάδα για μια σειρά εκδηλώσεων, αλλά αυτό ήταν αδύνατο λόγο του τότε υψηλού κόστους για το ταξίδι (έπρεπε να δώσει 6000 ευρώ στο αεροδρόμιο για να αποδείξει ότι δεν είναι οικονομικός μετανάστης, και να τα πάρει πίσω όταν φύγει από την Ελλάδα, χρήματα που δεν μπορούσαν να βρεθούν, ιδιαίτερα από την ρώσικη πενιχρή του σύνταξη). Δεν κατάφερα να τον δω από κοντά. Τον γνωρίσαμε όμως, και θα συνεχίσουμε να τον γνωρίζουμε από τα βιβλία του και τα άρθρα του.

  Αν οι κομμουνιστές ανά τον κόσμο δεν θέλουν να «ξανά– ανακαλύψουν τον τροχό», οφείλουν να μελετήσουν το έργο του και να κατανοήσουν τις νέες ανακαλύψεις, που έφερε στο φως η σοβιετική εποχή που μας πέρασε. Οι κατευθύνσεις ανάπτυξης της θεωρίας (που είναι τόσο αναγκαία σήμερα για την υπέρβαση της «κρίσης της αριστεράς» που υποφέρουμε στην δύση από το 1970 μέχρι σήμερα) ίσως, να είναι διαφορετικές όσο μας απασχολεί κυρίως το ζήτημα της υπέρβασης της κεφαλαιοκρατίας, αν όμως θέλουμε να μιλάμε και να εμπνέουμε για την μελλοντική σοσιαλιστική και κομμουνιστική κοινωνία, οι ιδέες του Βαζιούλιν είναι ο δρόμος προς αυτό. Τον Βίκτορα Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν τον τιμάμε για αυτό που ήταν, ένας αυθεντικός κομμουνιστής στοχαστής, απαραίτητος για την εποχή που διανύουμε.

Κώστας Μπατής

«ΜΟΝΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ...»

Συνέντευξη με τον υφηγητή φιλοσοφικών επιστημών, καθηγητή του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας Βίκτορ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν. ( Συζήτηση του Β. Βαζιούλιν με μέλη της διεθνούς ερευνητικής ομάδας «Λογικο- ιστορική σχολή» που πραγματοποιήθηκε τον χειμώνα 1991- 1992.). (4 Απριλίου 1992.).



G. Haveman: Σύντομα θα είστε πλέον 60 ετών. Θα συμφωνούσατε ότι ένα από τα κεντρικά αντικείμενα των ιστορικών σας αναζητήσεων είναι η μετάβαση της ανθρωπότητας σ’ έναν νέο τύπο ανάπτυξης; Και δεν διαψεύδονται οι προβλέψεις της θεωρίας σας από τα γεγονότα της περιόδου που ξεκίνησε το 1985 στην Ανατολική Ευρώπη και στην χώρα σας;

Β. Βαζιούλιν: Στο πρώτο ερώτημά σας, αναφορικά με τον στόχο των αναζητήσεων μου, μπορώ να απαντήσω θετικά. Όσο αφορά το δεύτερο, η απάντηση μου είναι αρνητική, δεν διαψεύδονται. Τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ανατολική Ευρώπη, με κανένα τρόπο δεν διαψεύδουν την γενική πορεία της ιστορίας. Η ιστορία ποτέ δεν ακολουθεί ευθύγραμμη πορεία. Η ιστορία πορεύεται κατά κανόνα με ζιγκ-ζαγκ, παρουσιάζει πολλές διαλείψεις και παλινωδίες. Στην ιστορία δεν υπήρχαν μόνο επαναστάσεις αλλά και αντεπαναστάσεις. Σήμερα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης η μετάβαση και στην ΕΣΣΔ βιώνουμε την αντεπανάσταση. Η αλήθεια είναι ότι η αντεπανάσταση αυτή παρουσιάζει ορισμένες διαφορές δεδομένου ότι η σοσιαλιστική επανάσταση στην ΕΣΣΔ έλαβε χώρα λόγω εσωτερικών συνθηκών. Στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης η μετάβαση στο σοσιαλιστικό σύστημα πραγματοποιούταν σε σημαντικό βαθμό με την παρουσία των σοβιετικών στρατευμάτων. Αν δεν υπήρχαν τα σοβιετικά στρατεύματα παραμένει ακόμα άγνωστο ποια πορεία θα ακολουθούσαν τα γεγονότα σ’ αυτές τις χώρες. Φυσικά και σ’ αυτές, φερ’ ειπείν το 1918 στην Γερμανία, υπήρχαν εσωτερικές συνθήκες για την πραγματοποίηση επανάστασης. Ωστόσο μετά τον πόλεμο η παρουσία στην επικράτειά τους σοβιετικών στρατευμάτων (όπως και στην Ανατολική Γερμανία) διαδραμάτισε ορισμένο ρόλο. Η αντεπανάσταση πραγματοποιήθηκε σ’ αυτές τις χώρες σχετικά σύντομα επειδή αφ’ ενός μεν η έκτασή τους είναι μικρή, αφ’ ετέρου δε λόγω της ιδιοτυπίας των αιτίων που οδήγησαν στην διεξαγωγή σοσιαλιστικών επαναστάσεων σ’ αυτές τις χώρες. Στην Σοβιετική Ένωση η αντεπανάσταση συναντά και κατά τα φαινόμενα θα συναντά πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες και η διαδικασία αυτή θα είναι πιο μακροχρόνια . Προς το παρόν δεν μπορεί να ειπωθεί ότι η αντεπανάσταση νίκησε τελειωτικά. Υπάρχει ακόμα κάποια πιθανότητα, αν και πρόκειται φυσικά για συγκριτικά μικρή πιθανότητα,- όχι επιστροφής στο παρελθόν, διότι είναι ανέφικτη μια πλήρης επιστροφή στο παρελθόν,- αλλά ορισμένης τροπής γεγονότων προς διαφορετική πλευρά.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο βιώνουμε σήμερα μια περίοδο αντεπανάστασης.

Η αντεπανάσταση δεν είναι σπάνιο φαινόμενο στην ιστορία. Και στην περίοδο εγκαθίδρυσης του κεφαλαιοκρατικού καθεστώτος σχεδόν σε όλες τις κεφαλαιοκρατικές χώρες πραγματοποιήθηκαν αντεπαναστάσεις. Γνωρίζουμε καλά ότι στις δημοκρατίες τις βόρειας Ιταλίας, όταν άρχισε να εγκαθιδρύεται κεφαλαιοκρατικό καθεστώς, πραγματοποιήθηκε αντεπανάσταση και στην συνέχεια επιβλήθηκε η φεουδαρχική αντίδραση. Γνωρίζουμε ότι η επανάσταση στην Αγγλία κατέληξε σε αντεπανάσταση. Γνωρίζουμε ότι η Μεγάλη αστική επανάσταση της Γαλλίας κατέληξε σε αντεπανάσταση και στην συνέχεια είχαμε νέες αστικές επαναστάσεις στην Γαλλία μέχρι την τελειωτική νίκη της κεφαλαιοκρατίας. Για την ακρίβεια αυτή ήταν η τροπή των πραγμάτων πρακτικά σ’ όλες τις μεγάλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, δηλαδή εκεί όπου πρωτοεμφανίστηκε η κεφαλαιοκρατία στην ιστορία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η αντεπανάσταση κάθε άλλο παρά σπάνιο φαινόμενο της ιστορίας είναι. Αν εμβαθύνουμε περισσότερο στην ιστορία θα διαπιστώσουμε ότι κατά την μετάβαση από την προταξική στην ταξική κοινωνία και στο πρώτο στάδιο της ταξικής κοινωνίας, στην δουλοκτητική κοινωνία λαμβάνουν χώρα επίσης αντεπαναστάσεις:εμφανίζονταν δουλοκτητικά κράτη, έφταναν στην ακμή τους και στην συνέχεια δοκίμαζαν την κατάπτωση, διαλύονταν και τα διαλυόμενα δουλοκτητικά κράτη εξαφανίζονταν από τις βάρβαρες κοινότητες που τα περιέβαλαν. Και αυτό συνέβαινε επανειλημμένα μέχρι τελικά να εγκαθιδρυθεί οριστικά το δουλοκτητικό καθεστώς. Το τελευταίο επίσης εξαφανίσθηκε από τους βαρβάρους έχοντας όμως αυτή την φορά θέσει τα θεμέλια για την εμφάνιση ενός νέου σχηματισμού.

Γι’ αυτό μπορούμε να πούμε ότι η αντεπανάσταση είναι εξ’ ίσου νομοτελειακή με την επανάσταση. Και κατά την περίοδο του γίγνεσθαι οποιουδήποτε σχηματισμού οι αντεπαναστάσεις είναι πρακτικά σχεδόν αναπόφευκτες.

Όμως η ιδιοτυπία του σημερινού σταδίου της ανάπτυξης έγκειται στο γεγονός ότι στην εποχή μας αυξάνουν οι προϋποθέσεις για την νέα, κατά την γνώμη μου για την κομμουνιστική κοινωνία, οι προϋποθέσεις της συνένωσης της ανθρωπότητας. Και επειδή η ανθρωπότητα όλο και περισσότερο συνενώνεται, οι αλλαγές αποβαίνουν κάθε φορά κατά πολύ ευρύτερες, καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις και μεγάλες μάζες πληθυσμού, ασύγκριτα μεγαλύτερες απ’ ότι στο παρελθόν. Σήμερα η αντεπανάσταση πραγματοποιήθηκε σ ε τέτοια κλίμακα που ουσιαστικά επεκτάθηκε σε μιαν ολόκληρη σειρά χωρών. Πραγματοποιήθηκε πρακτικά ταυτόχρονα (από την οπτική της ιστορίας) σε μιαν ολόκληρη ομάδα χωρών. Πραγματοποιήθηκε αντεπανάσταση σε ολόκληρο το νέο σύστημα που εμφανιζόταν. Και μιας τέτοιας ευρείας κλίμακας αντεπανάσταση είναι φυσική εφ’ όσον η επανάσταση βρίσκεται στην εποχή μας στο στάδιο της μετάβασης ακριβώς στην συνενωμένη ανθρωπότητα. Γι’ αυτό οι αντεπαναστάσεις πρέπει να καταλαμβάνουν πολύ μεγάλες εκτάσεις και να αγκαλιάζουν κολοσσιαίες μάζες πληθυσμού, γεγονός που δεν παρατηρούταν στις αντεπαναστάσεις του παρελθόντος. Η αντεπανάσταση έπρεπε να πραγματοποιηθεί σ’ ένα σύστημα αλληλοσυνδεόμενων χωρών. Δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε μια μόνο χώρα. Έπρεπε να πραγματοποιηθεί αμέσως πρακτικά σε όλες τις χώρες που εντάσσονται στο σοσιαλιστικό σύστημα.

Φυσικά για να πετύχει η αντεπανάσταση έπρεπε ν’ αρχίσει στην ισχυρότερη απ’ αυτές τις χώρες, στην μεγαλύτερη χώρα (με μεγάλη έκταση και πληθυσμό), δηλαδή ο πυρήνας αυτής της αντεπανάστασης έπρεπε να διαμορφωθεί προπαντός στην Σοβιετική Ένωση. Αυτό όμως δεν αποκλείει την περίπτωση να είχαν διεξαχθεί πιο εύκολα αντεπαναστάσεις στις άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Όμως χωρίς αντεπαναστάσεις στην Σοβιετική Ένωση θα ήταν λίγες οι πιθανότητες αντεπανάστασης στις άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Γι’ αυτό ,το γεγονός της χρεοκοπίας του σοσιαλιστικού συστήματος σήμερα από μόνο του δεν μας λέει τίποτε που θα ενίσχυε την άποψη, ότι η περαιτέρω ανάπτυξη δεν θα πραγματοποιείται με κατεύθυνση τον κομμουνισμό. Την ίδια στιγμή όμως υπάρχουν λόγοι που μας επιτρέπουν να πούμε ότι η ανάπτυξη προς αυτή την κατεύθυνση [προς τον κομμουνισμό]* πραγματοποιούταν, πραγματοποιείται και θα πραγματοποιείται. Οι λόγοι αυτοί γίνονται ορατοί στην περίπτωση που θα εξετάζουμε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας. Και στην ιστορία της ανάπτυξης της ανθρωπότητας, αν πάρουμε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας στο σύνολό της, διακρίνονται οι νομοτέλειες της ανάπτυξης που την διέπουν, οι οποίες [νομοτέλειες] μαρτυρούν ότι το επόμενο στάδιο ανάπτυξης της ανθρωπότητας (αν η ανθρωπότητα δεν καταστραφεί, πράγμα που είναι πιθανό να συμβεί με έναν παγκόσμιο πόλεμο, είτε λόγω της οικολογικής κρίσης) είναι ο κομμουνισμός, και η έλευση του είναι σ’ αυτή την περίπτωση απλώς αναπόφευκτη.

Το θέμα είναι ότι η ανάπτυξη της ανθρωπότητας είναι νομοτελειακή και ελικοειδούς μορφής. Τώρα βρισκόμαστε στο τελευταίο τμήμα μιας μεγάλης σπείρας της έλικας που διαγράφει η παρελθούσα ιστορία της ανθρωπότητας. Αυτό μπορεί να καταστεί σαφές και εξετάζοντας την διαδικασία ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, και την διαδικασία ανάπτυξης των σχέσεων παραγωγής. Αυτό μπορεί να διασαφηνισθεί και με τις αλλαγές άλλων κοινωνικών σχέσεων, με τις αλλαγές του ανθρώπου, με τις αλλαγές σε όλες τις σφαίρες της ζωής της κοινωνίας. Ας πάρουμε π χ τις παραγωγικές δυνάμεις. Επειδή είναι αδύνατο να περιγράψουμε όλη αυτή την διαδικασία λεπτομερώς σε μια σύντομη συζήτηση, εδώ μπορούμε μόνο να επικαλεσθούμε μερικά γνωρίσματα αυτής της διαδικασίας. Και συγκεκριμένα η ανάπτυξη της ανθρωπότητας προχωρά από τα μη επεξεργασμένα μέσα εργασίας που έχουν βρεθεί έτοιμα στην φύση και χρησιμοποιούν συλλογικά. Η ανθρωπότητα περνούσε από την οικονομία που χρησιμοποιούσε προϊόντα δεδομένα από την ίδια την φύση, δηλαδή από την συλλεκτική οικονομία, προς την καθ’ εαυτω παραγωγή. Στην περίοδο της συλλεκτικής οικονομίας η ανθρωπότητα βρισκόταν στο στάδιο της επιβίωσης, δηλαδή οι άνθρωποι προσπαθούσαν απλώς βιολογικά να επιζήσουν, να διασφαλίσουν για τον εαυτό τους ένα ελάχιστο βιολογικό όριο. Στον βαθμό που αναπτυσσόταν η οικονομία εξασφαλίσθηκε το βιολογικά απαραίτητο (ελάχιστο) επίπεδο και εμφανίσθηκαν οι δυνατότητες προσπορισμού αποθεμάτων. Αυτό επιτεύχθηκε με την μετάβαση στην καθ’ εαυτώ παραγωγή. Κατά τα πρώτα στάδια οι άνθρωποι χρησιμοποιούν βασικά της δυνάμεις της φύσης. Και εάν συνενώνονται, η συνένωσή της αυτή επιτυγχάνεται με τις δυνάμεις της φύσης. Φερ’ ειπείν οι πρώτοι πληθυσμοί εμφανίσθηκαν κοντά σε ποταμούς, όπου οι άνθρωποι συνενώνονταν από την αναγκαιότητα να δαμάσουν τις δυνάμεις του ποταμού, το στοιχείο του νερού. Σε ακόμα πιο πρωτόγονες μορφές συνενώνονταν από την ανάγκη βιολογικής επιβίωσης. Κατά την διάρκεια μιας ολόκληρης σειράς περιόδων, κύρια μέσα παραγωγής ήταν τα χειροκίνητα μέσα εργασίας. Αυτά τα εργαλεία οροθετούν (καθορίζουν) σε τελευταία ανάλυση (και όχι άμεσα) την ύπαρξη σχέσεων ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Όμως στην διαδικασία της παραγωγής «ανέκυψαν» σταδιακά εργαλεία εργασίας, μέσα παραγωγής τα οποία έχουν κοινωνικό χαρακτήρα. Δηλαδή η ανάπτυξη προχώρησε κατά κάποιο τρόπο ελικοειδώς: από τα κοινωνικά ενεργοποιούμενα μέσα (αρχικά ούτε καν παραγωγής αλλά προσπορισμού, συλλογής), τα χρησιμοποιούμενα κοινωνικά λόγω της φυσικής αναγκαιότητας, προς την παραγωγή που βασίζεται στα χειροκίνητα, ατομικά ενεργοποιούμενα εργαλεία εργασίας, και μετά εκ νέου στην κοινωνική παραγωγή, τώρα όμως στην βάση τεχνητά δημιουργημένων συνθηκών και εργαλείων εργασίας, ο κοινωνικός χαρακτήρας των οποίων είναι αποτέλεσμα της ανάπτυξης της κοινωνίας. Και αυτό σε τελευταία ανάλυση παρέχει την δυνατότητα συνένωσης ολόκληρης της ανθρωπότητας σε μια ριζικά νέα βάση, διαφορετική από αυτή των αρχικών σταδίων ανάπτυξης της ανθρώπινης ιστορίας, καθώς επίσης και στην βάση της συνειδητής κυριαρχίας επί των συνθηκών ύπαρξης στον πλανήτη μας. Και μάλιστα, λόγω της κυριαρχίας των ανθρώπων επί των συνθηκών της ύπαρξης τους στην Γη εμφανίσθηκε η δυνατότητα αυτοκαταστροφής της ανθρωπότητας, δηλαδή ωρίμασε επίσης και η αντίστροφη (η αρνητική) πλευρά της ισχύος των ανθρώπων. Ακριβώς επειδή επιτυγχάνουν αυτό το επίπεδο έχουν να λύσουν το δίλημμα: είτε θα ζήσουν, είτε θα θέσουν τέρμα στην ζωή τους με την αυτοκτονία. Δηλαδή εδώ θα έχουμε να κάνουμε κατά κάποιο τρόπο με μια σπείρα της έλικας. Όπως είναι γνωστό όμως η διαλεκτική ελικοειδής κίνηση συνιστά κατά κάποιο τρόπο επιστροφή. Εδώ έχουμε επιστροφή στην κοινωνική παραγωγή , όμως σε μια κοινωνική παραγωγή που δεν βασίζεται στην προηγούμενη φυσική βάση, αλλά σε μια κοινωνική παραγωγή σε ανθρώπινη βάση, με την απόκτηση των ήδη επιτευχθέντων κατά την περίοδο που υπερτερούσε η χειρωνακτική παραγωγή.

Η ελικοειδής μορφή ανάπτυξης παρατηρείται και στην διαδικασία της ανάπτυξης των κοινωνικών σχέσεων. Στο αφετηριακό σημείο έχουμε ανθρώπους κυρίως ταυτισμένους με την φύση. Συλλεκτική οικονομία είναι η οικονομία στην οποία οι άνθρωποι μόλις άρχισαν να διαχωρίζονται από την φύση, όμως λόγω των παραπάνω διαδικασιών δεν διαχωρίσθηκαν ακόμα από αυτήν. Το επόμενο στάδιο είναι η περίοδος των ταξικών κοινωνιών με την κυριαρχία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Οι άνθρωποι αποκόβονται από την φύση και η αποκοπή τους αυτή παίρνει τον χαρακτήρα της ρήξης με την φύση. Οι άνθρωποι αρχίζουν να αντιμετωπίζουν την φύση μόνο ως μέσο. Προηγουμένως ήταν βασικά ενιαίοι με την φύση. Η φύση ήταν γι’ αυτούς και μέσο και σκοπός ταυτόχρονα. Στην συνέχεια αρχίζουν να αντιμετωπίζουν την φύση μόνο από την άποψη του οφέλους για τον εαυτό τους. Στο επόμενο στάδιο, όταν κυριεύουν τις δυνάμεις τις φύσεις και διαπιστώνουν ότι κατά κάποιο τρόπο η φύση «εκδικείται» όταν την αντιμετωπίζουν σαν μέσο ( εκδικείται με την απειλή της οικολογικής κρίσης, εκδικείται με την απειλή του θανάτου, όμως όχι πλέον με τον θάνατο ενός ξεχωριστού ανθρώπου, αλλά ολόκληρου του ανθρώπινου γένους), η ανθρωπότητα θέλοντας και μη πρέπει να περάσει σε μιαν άλλη σχέση προς την φύση για να μην αυτοκαταστραφεί. Διαμορφώνεται η αναγκαιότητα επιστροφής στην ενότητα με την φύση, όμως σε μιαν ενότητα η οποία εμπερικλείει πλέον την διαφορά από την φύση. Φυσικά η ανθρωπότητα θα επιδιώκει την επίτευξη των στόχων της και σ’ αυτό το στάδιο, όμως στα πλαίσια της ενότητας με την φύση, στα πλαίσια της διατήρησης της φύσης. Και το κύριο για την επιβίωση της ανθρωπότητας γίνεται η διατήρηση της φύσης. Και μόνο προστατεύοντας την φύση η ανθρωπότητα θα μπορέσει να προστατέψει και να διατηρήσει τον εαυτό της. Δηλαδή εδώ έχουμε να κάνουμε με μια σπείρα της έλικας. Ουσιαστικά περάσαμε από την άμεση ενότητα με την φύση στην ρήξη με την φύση , στην αρπακτική (ληστρική) σχέση προς την φύση που χαρακτηρίζει την κοινωνία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Η αρπακτική σχέση φτάνει στο έπακρό της στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία, στην περίοδο της κυριαρχίας των εμπορευματικών και χρηματικών σχέσεων. Στον βαθμό που δημιουργούνται στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία προϋποθέσεις για την νέα κοινωνία, για την συνένωση της ανθρωπότητας φυσικά ανακύπτουν προϋποθέσεις και αυξάνονται οι δυνατότητες για την υπέρβαση της οικολογικής κρίσης. Προϋποθέσεις για την συνένωση της ανθρωπότητας ανακύπτουν αδιαμφισβήτητα ήδη στα σπλάχνα της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας: αναπτύσσεται ο κοινωνικός χαρακτήρας της ολοένα και μεγαλύτερης παραγωγής. Η ανάπτυξη του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής επί κεφαλαιοκρατίας εκδηλώνεται, συγκεκριμένα με την μετάβαση από τον ελεύθερο ανταγωνισμό στο μονοπώλιο. Το μονοπώλιο αποτελεί αφ’ ενός μεν ένα βήμα προς τα εμπρός στον δρόμο της δημιουργίας προϋποθέσεων για την συνένωση της ανθρωπότητας, και συνεπώς στον δρόμο για την υπέρβαση της κατ’ εξοχήν εργαλειακής σχέσης προς την φύση. Αφ’ ετέρου μεγεθύνει την ισχύ της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, οξύνει έντονα τις αντιφάσεις μεταξύ ανθρώπου και φύσης, ενισχύει την αρπακτική σχέση προς την φύση. Ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής είναι ανίκανος να διευθετήσει θεμελιωδώς τις αντιφάσεις μεταξύ ανθρώπου και φύσης, εφ’ όσον διατηρεί την ιδιωτική ιδιοκτησία, διατηρεί γνωρίσματα του προγενέστερου σταδίου, του δεύτερου τμήματος της σπείρας της έλικας της πρώτης άρνησης. Διατηρεί αυτά τα αρνητικά γνωρίσματα αν και σταδιακά περνά στο τελευταίο στάδιο της σπείρας της έλικας, όπου οι αντιφάσεις αυτές λύνονται.

Στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία παρά το μονοπωλιακό χαρακτήρα της παραγωγής διατηρείται η ιδιωτική ιδιοκτησία, δηλαδή ο ιδιωτικός χαρακτήρας της παραγωγής. Βλέπετε ο κομμουνισμός διαφέρει από την κεφαλαιοκρατία προ παντός κατά το ότι επί κομμουνισμού εγκαθιδρύεται η κυριαρχία του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής, ενώ επί κεφαλαιοκρατίας κυριαρχεί ο ιδιωτικός χαρακτήρας της παραγωγής. Και η κεφαλαιοκρατία είναι το τελευταίο στάδιο της πρώτης άρνησης, ας πούμε , της «μέσης» της «σπείρας» (της έλικας που διαγράφει η ιστορία της ανθρωπότητας).

Η ελικοειδής κίνηση μπορεί να ιχνηλατηθεί και στον τομέα της ιδεολογίας και σε διάφορες μορφές της κοινωνικής συνείδησης. Η κίνηση αυτή μπορεί να ιχνηλατηθεί και στην δομή της παραγωγής. Δηλαδή μπορεί να ειπωθεί ότι αυτή η σπειροειδής κίνηση διέπει ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας, όλες τις σφαίρες της ζωής της κοινωνίας. Τώρα απλώς δεν μπορώ να αναφερθώ στο ζήτημα. Έφερα μόνο δύο παραδείγματα. Εκτενέστερα προσπάθησα να μιλήσω για αυτό το ζήτημα στις εργασίες μου.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, από την άποψη της ανάπτυξης ολόκληρης της ιστορίας της ανθρωπότητας ο κομμουνισμός είναι καθ’ όλα αναπόφεύκτος. Πρόκειται όμως για μια διαδικασία που πραγματοποιείται μέσα από μία μακροχρόνια πορεία, παρά τις περί του αντιθέτου [υπερεσιόδοξες] αντιλήψεις του παρελθόντος. Στο παρελθόν οι μαρξιστές και οι κομμουνιστές διαφόρων κομμάτων αντιλαμβάνονταν την μετάβαση στον κομμουνισμό ως μετάβαση από την κεφαλαιοκρατία στον κομμουνισμό. Ωστόσο η μετάβαση στον κομμουνισμό είναι η μετάβαση από ολόκληρη την προγενέστερη ιστορία σ’ έναν νέο τύπο ιστορίας. Πρέπει να εξετάζεται δηλαδή ο κομμουνισμός στα πλαίσια της παγκόσμιας ιστορίας και όχι στα πλαίσια της μετάβασης από έναν σχηματισμό σ’ έναν άλλο. Ειδ’ άλλως δεν θα κατανοήσουμε το πότε (σε ποιες προθεσμίες) συμβαίνει αυτή η μετάβαση, δεν θα κατανοήσουμε τα βάθη της συντελούμενης καμπής, δεν θα κατανοήσουμε τι είναι αυτό που χρειάζεται να μετασχηματίσει η ανθρωπότητα, τι θα πρέπει να απορρίψει, τι να αλλάξει. Στην πραγματικότητα οι μετασχηματισμοί είναι κατά πολύ βαθύτεροι από την απλή απόρριψη κάποιων γνωρισμάτων της κεφαλαιοκρατικής ζωής. Εάν εξετάζουμε την μετάβαση στον κομμουνισμό ως μετάβαση από ολόκληρη την προγενέστερη ιστορία, πρέπει ταυτόχρονα να επισημάνουμε τα εξής: 1) η χρονική διάρκεια αυτής της μετάβασης πρέπει να είναι μεγαλύτερη απ’ ότι θα ήταν αν εξετάζαμε αυτή την μετάβαση σαν μετάβαση από την κεφαλαιοκρατία στον κομμουνισμό, 2) η μετάβαση αυτή είναι κοσμοϊστορική και στα πλαίσια αυτής της παγκόσμιας ιστορικής διαδικασίας είναι που χρειάζεται να εξετάζετε αυτή η μετάβαση. Γι’ αυτό η μετάβαση αυτή δεν πρέπει να εξετάζεται μόνο από την σκοπιά της ΕΣΣΔ, είτε της ΓΛΔ, είτε της Ουγγαρίας. Πρέπει δηλαδή να αντιμετωπίζουμε αυτό το ζήτημα κατά ριζικά διαφορετικό τρόπο. Αν το προσεγγίζουμε από την σκοπιά μιας μόνο χώρας θέτουμε μόνοι μας τον εαυτό μας σε μιαν αδιέξοδη κατάσταση, δεν βλέπουμε πέρα από την μύτη μας. Βλέπουμε μόνο αυτό που συμβαίνει σήμερα. Το μέγιστο που μπορούμε να δούμε είναι μερικά χρόνια μπροστά. Γι’ αυτό και σ’ αυτήν την περίπτωση, για τους ανθρώπους που έχουν περιορισμένη οπτική, γι’ αυτούς τους ανθρώπους η διάλυση του σοσιαλιστικού συστήματος (και πρέπει να πούμε ότι πράγματι γίνεται διάλυση) είναι μιά διάλυση άπαξ και διαπαντός, είναι ο τελειωτικός θάνατος του κομμουνισμού. Και αυτή η οπτική συμπίπτει με την οπτική φερ’ ειπείν του ανθρώπου, «του δρόμου», του «ανθρώπου του όχλου» ο οποίος κατά κανόνα δεν ικανός αλλά ούτε και θέλει να δει πέρα από τα πρόσκαιρα συμφέροντά του της κάθε στιγμής. Δηλαδή από την άποψη εκείνου που ο Μαρξ αποκαλούσε αγοραίο άνθρωπο και φιλισταίο, η διάλυση αυτή είναι οριστική και αμετάκλητη. Ακριβώς το περιβάλλον αυτών των ανθρώπων είναι ο χώρος προέλευσης των απογοητευμένων. Το περιβάλλον αυτό συμπεριλαμβάνει και μέρος των κομμουνιστών και μαρξιστών. Γι’ αυτό και όπως είναι φυσικό, εφ’ όσον δεν υπάρχει μια προοπτική θεώρηση της ιστορίας, τα κομμουνιστικά κόμματα έχασαν τον στόχο του κινήματος και διαλύονται. Αυτό είναι αναπόφευκτο όσο τα κομμουνιστικά κόμματα δεν θα βλέπουν τους στόχους του κινήματος, όσο δεν βλέπουν το πραγματοποιήσιμο αυτών των στόχων. Αυτή η διαλυτική διαδικασία κατά τα φαινόμενα θα συνεχίζεται για κάποιο διάστημα. Όμως και αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον. Έχει τους νόμους της η ιστορία και εφ’ όσον αυτοί οι νόμοι άνοιγαν τον δρόμο τους στην διάρκεια χιλιετιών, αυτό σημαίνει ότι θα συνεχίσουν να δουλεύουν στην ίδια κατεύθυνση. Στην δεδομένη περίπτωση δεν γίνεται λόγος για κάποιες υποκειμενικές επιθυμίες, για την πίστη τέλος πάντων κάποιου ανθρώπου στον κομμουνισμό. Εδώ μιλάμε για το γεγονός ότι υπάρχουν νομοτέλειες, στις οποίες μπορούμε να στηριζόμαστε. Φυσικά η πίστη είναι σημαντική, δεν είναι όμως το κυριότερο. Αν κάποιος άνθρωπος απλώς πιστεύει στον κομμουνισμό, τότε πρόκειται για πιστό, για θρησκευόμενο άνθρωπο. Έχουμε τότε έναν συνδυασμό της θρησκείας με τον κομμουνισμό. Ο κομμουνισμός θεμελιώνεται στις γνώσεις, στην επιστήμη. Και για να παραμένει κομμουνισμός πρέπει να θεμελιώνεται στην επιστήμη και στην γνώση.

Πέθανε ο κορυφαίος εν ζωή σοβιετικός επαναστάτης στοχαστής Β. Α. Βαζιούλιν.

8.1.2012

Σήμερα, ώρα Μόσχας 18:00, σταμάτησε να κτυπά η καρδιά του κορυφαίου εν ζωή σοβιετικού επαναστάτη στοχαστή, Βίκτορα Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν στις άθλιες συνθήκες του 51ου νοσοκομείου της Μόσχας.

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας Βίκτωρ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν (γεννήθηκε 30.8.1932 στη Μόσχα), θεωρείται διεθνώς κορυφαίος μαρξιστής στοχαστής, με αποφασιστική συνεισφορά στους τομείς της φιλοσοφίας, της λογικής και της μεθοδολογίας των κοινωνικών επιστημών. Με το έργο του προώθησε την ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας και μεθοδολογίας σε ένα νέο επίπεδο, μέσω της διαλεκτικής άρσης της κεκτημένης μορφής του μαρξισμού.

Είναι ίσως ο μοναδικός μετά το Μαρξ στοχαστής, η γνωριμία με τη δημιουργική δύναμη του οποίου έδινε σαφώς την αίσθηση ότι μέσω του νου του στοχάζεται η ανθρωπότητα.

Μέσα από τη θεωρητική διερεύνηση των διαδικασιών ανάπτυξης της σοβιετικής κοινωνίας και της ανθρωπότητας, παράλληλα με την κριτική επανεξέταση του μαρξισμού καθώς και της σοβιετικής φιλοσοφίας και επιστήμης των δεκαετιών 1950-1960, ο Βίκτωρ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν δημιούργησε μια πρωτότυπη κατεύθυνση στην κοινωνική θεωρία, τη διαλεκτική λογική και την μεθοδολογία της επιστήμης. Η εμβέλεια του έργου του ξεπερνά κατά πολύ την εποχή του.

Οι βασικές επιστημονικές ανακαλύψεις του Β.Α. Βαζιούλιν, με καθοριστική συνεισφορά στην ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας, είναι οι ακόλουθες:

1. Η αποκάλυψη του συστήματος της διαλεκτικής λογικής του θεωρητικού μέρους του «Κεφαλαίου» του Κ. Μαρξ μέσω της συστηματικής κατηγοριακής εξέτασης του πολιτικοοικονομικού περιεχομένου με παράλληλη κριτική ανάλυση της «Επιστήμης της λογικής» του Χέγκελ. Αυτό επέτρεψε την επεξεργασία της μεθοδολογίας της ανεπτυγμένης επιστημονικής έρευνας, της ανεπτυγμένης επιστήμης ως οργανικού όλου. Στα πλαίσια αυτής της λογικής και μεθοδολογίας αποκαλύπτεται «σε καθαρή μορφή» η ανάβαση από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο στην ενότητά της με την ανάβαση από το αισθητηριακό συγκεκριμένο στο αφηρημένο, το λογικό στην ενότητά του με το ιστορικό, ο λόγος στην ενότητα με την διάνοια.

2. Η συγκεκριμένη-ιστορική (αντιδογματική) προσέγγιση της επιστήμης και του μαρξισμού ως απαρχής της εποχής της συνθετικής επιστήμης, ως επιστημονικού συστήματος, αναπτυσσόμενου μέσω της εμφάνισης και επίλυσης νομοτελών αντιφάσεων. Ενός συστήματος, εσωτερικά ενιαίων στη διαφορά τους, συστατικών στοιχείων, καθένα εκ των οποίων βρίσκεται σε ορισμένο επίπεδο του γίγνεσθαι και της ανάπτυξής του. Η λογική και μεθοδολογική εξέταση της ιστορίας του μαρξισμού (από τη σκοπιά της κεκτημένης -βάσει της πρώτης ανακάλυψης- μεθοδολογίας της πολιτικής οικονομίας της κεφαλαιοκρατίας – του πλέον αναπτυγμένου συστατικού στοιχείου) επέτρεψε στον Β.Α. Βαζιούλιν, πρώτον: να ανακαλύψει τις νομοτέλειες και αντιφάσεις (αναγκαίες πλάνες κ.τ.λ.) του γίγνεσθαι της επιστημονικής έρευνας, δηλ. της κίνησης της νόησης από την επιφάνεια προς την ουσία του αντικειμένου, και δεύτερον: να επικεντρώσει τις ερευνητικές του προσπάθειες στην κατεύθυνση της ανάπτυξης του μαρξισμού με τις περισσότερες προοπτικές.

Οι προαναφερθείσες ανακαλύψεις είναι εσωτερικά συνδεδεμένες με την προσέγγιση της επιστημονικής νόησης ως νομοτελούς φυσικο-ιστορικής διαδικασίας.

3. Η δημιουργική ανάπτυξη της μεθόδου επιστημονικής έρευνας του Κ. Μαρξ επέτρεψε στον Β.Α. Βαζιούλιν να επιτύχει την τρίτη θεμελιώδη συνθετική ανακάλυψή του: τη ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Η τελευταία επιτυγχάνεται με την αποκάλυψη της εσωτερικής συστηματικής αλληλοσύνδεσης των νόμων και των κατηγοριών της κοινωνικής θεωρίας, που απεικονίζει την δομή της ανεπτυγμένης κοινωνίας, και με την ανάδειξη της θεωρητικής περιοδολόγησης της ιστορίας της ανθρωπότητας (των νομοτελειών της αρχής, της πρωταρχικής εμφάνισης, της διαμόρφωσης και της ωριμότητάς της, του κομμουνισμού) υπό το πρίσμα της αλληλεπίδρασης φυσικών και κοινωνικών παραγόντων, αίροντας διαλεκτικά την υλιστική αντίληψη της ιστορίας και την ταξική προσέγγιση.

Οι επιστημονικές ανακαλύψεις του Β.Α. Βαζιούλιν και ιδιαίτερα αυτή της Λογικής της Ιστορίας, δημιούργησαν την δυνατότητα συγκρότησης πιο θεμελιωμένης, αξιόπιστης γνώσης και πρόβλεψης των νομοτελειών ανάπτυξης της επιστήμης, απ’ ότι στον κλασσικό μαρξισμό. Συγχρόνως άνοιξαν το δρόμο για την επικείμενη διαλεκτική ανάπτυξη του μαρξισμού μέσω της υπέρβασης - «άρσης» του ιστορικού υλισμού και της προσέγγισης της ιστορίας μέσω σταδίων (σχηματισμών).

Η Λογική της Ιστορίας του Β.Α. Βαζιούλιν (http://www.ilhs.tuc.gr/gr/li.htm) είναι το μεγαλύτερο και το πλέον συγκροτημένο θεωρητικά και μεθοδολογικά εγχείρημα συνθετικής υπέρβασης – διαλεκτικής «άρσης» του επιστημονικού κεκτημένου της φιλοσοφίας και της κοινωνικής θεωρίας, μετά το «Κεφάλαιο» του Κ. Μαρξ.

Μέσω της Λογικής της Ιστορίας, δρομολογείται άλλου, ανώτερου τύπου προσδιορισμός της νομοτελούς προοπτικής επαναστατικής ενοποίησης της ανθρωπότητας, της αναγκαίας για την επιβίωση και ανάπτυξη της ανθρωπότητας κομμουνιστικής κοινωνίας.

Ο στρατηγικός σκοπός του επαναστατικού κινήματος, δεν τίθεται πλέον με όρους κατ' εξοχήν άρνησης του παρόντος (του καπιταλισμού), ούτε και ως αφηρημένο ανθρωπιστικό “όραμα”-ηθική επιταγή, αλλά κατ' εξοχήν θετικά, με τον εντοπισμό, τη συγκεκριμενοποίηση και την ανάδειξη της πραγματικής νομοτελούς πορείας της ανθρωπότητας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ήδη λειτουργεί σε διεθνές επίπεδο ως θεωρητική και μεθοδολογική βάση ευρύτατου φάσματος ερευνητικών προγραμμάτων. Δεν είναι τυχαία και η απήχηση των έργων του που έχουν εκδοθεί στην ελληνική αλλά και η πληθώρα βιβλιογραφικών αναφορών. Δεν είναι τυχαία η απήχηση αυτού του έργου στην επαναστατική νεολαία.

Η προγνωστική και ευρετική ισχύς της θεωρίας και μεθοδολογίας του Β.Α. Βαζιούλιν έχει επανειλημμένως δοκιμασθεί ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Η θεωρητική προσέγγιση της Λογικής της Ιστορίας επανανοηματοδότησε σε νέα βάση και έθεσε νέα θεμελιώδη ζητήματα της κοινωνικής ανάπτυξης:

των όρων, των ορίων, των αντιφάσεων και των υποκειμένων των «πρώιμων» και των «ύστερων» σοσιαλιστικών επαναστάσεων,

της αντίφασης εκτατικής και εντατικής ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων,

της αντίφασης τυπικής και πραγματικής κοινωνικοποίησης της παραγωγής

του ζητήματος των αιτιών επικράτησης της κεφαλαιοκρατικής αντεπανάστασης και παλινόρθωσης, (σε αντιδιαστολή με την επικρατούσα αναγωγή αυτών των αιτιών μόνο σε υποκειμενικούς παράγοντες),

της ιδιοτυπίας του τελευταίου στάδιου του ιμπεριαλισμού της παγκοσμιοποιημένης κεφαλαιοκρατίας,

των προοπτικών της ανθρωπότητας, της σχέσης θεωρίας και πράξης, στρατηγικής και τακτικής κ.λ.π.

Η προσέγγιση αυτή δίνει το κλειδί για την κατανόηση των αντικειμενικών αιτιών της δραματικής ιστορίας του 20ου αι. και των αρχών του 21ου, αλλά και μιας σειράς κοινωνικών φαινομένων, ανοίγοντας ολόκληρο φάσμα ερευνητικών κατευθύνσεων-προγραμάτων.

Η θεωρία του Β.Α. Βαζιούλιν εμφανίστηκε σε μια ορισμένη ιστορική και γνωσιακή συγκυρία ως «επιστημονική προσπάθεια επαναστατικοποίησης της επιστήμης» και θεωρητικής εξέτασης των βαθύτερων αναγκών της ανθρωπότητας. Η σύγχρονη εποχή υπαγορεύει την αναγκαιότητα περαιτέρω και κατά τα φαινόμενα θεμελιωδέστερης αποκάλυψης του γνωσεολογικού και ευρετικού δυναμικού αυτής της θεωρίας.

Το ερευνητικό και παιδαγωγικό έργο του Β.Α. Βαζιούλιν ήταν εσωτερικά συνυφασμένο με την στάση ζωής του. Η επαναστατική του συνέπεια, η αξιοπρέπεια και το θάρρος του όποτε χρειάστηκε να συγκρουστεί με κατεστημένα, η δραστηριότητα προς όφελος της κοινωνίας, ο αγώνας για ανάπτυξη της ανθρωπότητας, η προσήλωση σε ένα σκοπό, η εργασία με αυταπάρνηση για τη βέλτιστη πραγματοποίηση των στόχων που απορρέουν από αυτήν την στάση ζωής, η οξεία και βαθιά κατανόηση των προβλημάτων από τη σκοπιά της προοπτικής της ενοποιημένης ανθρωπότητας, η διάθεση να βοηθήσει με οποιονδήποτε τρόπο στην ανάπτυξη και αυτοεκδίπλωση του δημιουργικού δυναμικού των ανθρώπων, του διεθνούς επαναστατικού κινήματος, αποτέλεσαν βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Β.Α. Βαζιούλιν, που εκδηλώνονταν στις σχέσεις του με τους ανθρώπους που απευθύνονταν σε αυτόν απ’ όλο τον κόσμο και εκφράζονταν ιδιαιτέρως στη φιλοσοφική επικοινωνία του με τους μαθητές του απ' όλες τις ηπείρους.

Ο Βαζιούλιν με το παράδειγμά του έδειξε πόσο δύσκολο και όμορφο είναι να είσαι επαναστάτης στην επιστήμη σε συνθήκες αντεπίθεσης του ανορθολογισμού και υπονόμευσής της εκ μέρους διαφόρων δυνάμεων, ομάδων και αντιλήψεων, συνειδητοποιώντας τη ζωτική σημασία της ανάγκης ανάπτυξης της κοινωνικής θεωρίας και κόντρα στο ρεύμα (επί «υπαρκτού σοσιαλισμού», - με το στίγμα του «αντιφρονούντος», - αλλά και στις δύο δεκαετίες της απροκάλυπτης κεφαλαιοκρατικής αντεπανάστασης, στην εποχή της «μεταμοντέρνας» βαρβαρότητας) σκόπιμα αφιερώνοντας τις προσπάθειές του σ’ αυτή την κατεύθυνση, θυσιάζοντας την ίδια την υγεία του.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πρωτότυπες και άοκνες έρευνές του τις τελευταίες δύο δεκαετίες, στην κατεύθυνση μιας θεμελιώδους μεθοδολογικής σύνθεσης του πλέγματος των βιο-ιατρικών επιστημών, στα πλαίσια της συνθετικής θεωρίας του.

Ο Βίκτωρ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν υπήρξε ο εμπνευστής και ο επιστημονικός καθοδηγητής της διεθνούς σχολής «Λογική της Ιστορίας». Η Διεθνής Σχολή «Λογική της Ιστορίας» (Δ.Σ.Λ.Ι.) ιδρύθηκε από μαθητές-ομοϊδεάτες του από πολλές χώρες (βλ. σχετικά: http://www.ilhs.tuc.gr/).
Το όνομά του και το έργο του θα εμπνέουν δια μέσου των αιώνων, γενεές μαχητών του θεωρητικού και πρακτικού αγώνα για την ενοποίηση της ανθρωπότητας.


Εκ μέρους της Διεθνούς Σχολής Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Δ. Πατέλης



Πηγή: ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΧΟΛΗ "ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ"